Rocznica Zagłady Żydów z Józefowa.
2009-07-06JÓZEFÓW – UROCZYSTOŚCI ZWIĄZANE Z UPAMIĘTNIENIEM ROCZNICY ZAGŁADY ŻYDÓW.
W dniu 13 lipca 1942 r. 101 Batalion Policji niemieckiej dokonał w podjózefowskich lasach masowej egzekucji, mordując w ciągu jednego dnia około 1500 Żydów mieszkających wtedy w Józefowie. W ramach likwidacji żydowskiego Józefowa, jego mieszkańców mordowano wtedy także na ulicach i w domach. Pamiętna egzekucja, dokonana na Winiarczykowej Górze opisana została w dwóch wstrząsających publikacjach książkowych, z których jedna doczekała się nawet tłumaczenia na język polski. Pierwszym autorem, który opisał rzeź w Józefowie był Christopher R. Browning z USA. Jest on autorem głośnej na Zachodzie Europy książki pt. "Ordinary Men. Reserve Police Battalion 101 and the Final Solution in Poland". Książka ta, wydana po raz pierwszy w 1988 r., doczekała się już kilku wydań po angielsku i niemiecku. Znaleźć w niej można nie tylko informacje dotyczące Józefowa, ale także innych miejscowości na Lubelszczyźnie, gdzie działał wspomniany batalion. Jest ona o tyle interesująca, że zagładę Żydów poznajemy w niej nie na podstawie relacji ofiar, ale oprawców. Podstawą źródłową są bowiem zeznania niemieckich policjantów, którzy dokonywali egzekucji na Żydach. Fragmenty tej książki w tłumaczeniu polskim możemy znaleźć w mocno dyskusyjnej książce Daniela Jonaha Goldhagena pt. "Gorliwi kaci Hitlera. Zwyczajni Niemcy i Holocaust", Warszawa 1999.
Oto przebieg wydarzeń.
Kiedy nadszedł świt, Niemcy zaczęli gromadzić Żydów z getta w Józefowie. Przeczesywali getto małymi grupkami, najczęściej po dwóch, po trzech, wyciągając Żydów z domów. Ludzie z trzeciej kompanii, podobnie jak wszyscy inni, otrzymali bezpośrednio od dowódcy kompanii te same instrukcje, by "w czasie ewakuacji rozstrzeliwać na miejscu starców, chorych, niemowlęta, małe dzieci i wszystkich Żydów, którzy stawiali opór". Niemcy zachowywali się niezmiernie brutalnie, wypełniając z nawiązką rozkazy, nie bawiąc się w transportowanie wielu ludzi do punktu zbornego na rynku, lecz rozstrzeliwując ich na miejscu. Widziałem trupy chyba sześciu Żydów, których moi koledzy zastrzelili, zgodnie, tam gdzie ich znaleźli. Między innymi widziałem kobietę, która leżała zabita w łóżku". Kiedy Niemcy skończyli swoją robotę, zwłoki Żydów poniewierały się po całym getcie. Jak określił to jeden z policjantów, "leżały wszędzie. Przed domami, na progach, na ulicach, aż do rynku". Członek trzeciej kompanii tak opisuje to dzieło: "Wiem także, że rozkaz został wykonany, gdyż idąc przez dzielnicę żydowską w czasie ewakuacji, widziałem martwych starych ludzi i niemowlęta. Wiem także, że podczas ewakuacji, żołnierze przeczesujący tę dzielnicę zabili wszystkich pacjentów żydowskiego szpitala." (D.J., Goldhagen, Gorliwi kaci Hitlera. Zwyczajni Niemcy i Holocaust, Warszawa 1999, s. 199). Nie wiadomo, jak wielu ludzi zginęło wtedy we własnych domach i na ulicach. Z pewnością były ich dziesiątki. Niestety, zdarzało się także, że znaleźli się w Józefowie Polacy, którzy wskazywali hitlerowcom ukrywających się Żydów, ale byli też i tacy, którzy Żydów ostrzegali przed niebezpieczeństwem, co umożliwiło niektórym ucieczkę przed egzekucją. Wspominali o tych przypadkach D.J., Goldhagen oraz T. Richmond. W czasie wypędzania Żydów na rynek, w swoim własnym łóżku został zastrzelony ostatni rabin Konina, Jakub Lipszyc (T. Richmond, op. cit., s. 354.) Jego ojciec, Hillel Arie Lipszyc, pół wieku wcześniej piastował urząd rabina w Lublinie. Wypędzonych z domów Żydów zebrano na rynku, a oficerowie niemieccy byli niezadowoleni z faktu, że cała operacja trwała zbyt długo. Była to jednak pierwsza "akcja" 101 batalionu policji, więc hitlerowcy dopiero mieli nabrać wprawy. Po wstępnej selekcji, gdzie z grupy blisko 2000 ludzi zgromadzonych na rynku, wybrano około 400 osób zdolnych do pracy (przeważnie mężczyzn). Następnie ciężarówkami wysłano ich do obozu w Lublinie - prawdopodobnie na Majdanek. Dopiero po selekcji zaczęła się zasadnicza faza egzekucji. Najpierw batalionowy lekarz, dr Schoenfelder udzielił instrukcji, w które miejsce należy celować, by jak najszybciej zabić człowieka. Następnie Żydów ładowano grupami na ciężarówki i wywożono na obrzeża Józefowa do lasu. Egzekucja odbywała się po obydwu stronach drogi prowadzącej do Aleksandrowa i dalej do Biłgoraja, około 1,5-2 km. od Józefowa. Każdy z Niemców miał sobie wybrać ofiarę i wprowadzał ją do lasu. Odwołajmy się po raz kolejny do Goldhagena: Sama kaźń była przerażającym doświadczeniem. Po spacerze przez las każdy z Niemców musiał przystawić pistolet do potylicy klęczącej teraz na ziemi ofiary, która jeszcze przed chwilą szła obok niego, pociągnąć za spust i patrzeć, jak ofiarą, czasami małą dziewczynką, wstrząsają konwulsje, by za chwilę zastygnąć w bezruchu. Niemcy musieli uodpornić się na krzyki ofiar, na płacz kobiet i pisk dzieci. Stojąc tak blisko mordowanych, często byli spryskiwani ich krwią. Jak opowiadał jeden z nich, "dodatkowy strzał uderzył w czaszkę z taką siłą, że oderwana została cała jej tylna część, a krew, kawałki kości i strzępy mózgu opryskiwały strzelających." Sierżant Anton Bentheim utrzymuje, że nie był to epizod, ale raczej zjawisko stałe: "Ludzie z oddziałów egzekucyjnych byli stale poplamieni krwią, kawałkami kości i mózgu. Przylgnęły do ich mundurów." (D.J., Goldhagen, op. cit., s. 202). Godlhagen przytacza zeznanie jednego z niemieckich policjantów, który uczestniczył w tej makabrycznej egzekucji: Żydów tych przyprowadzono do lasu z polecenia sierżanta Steinmetza. My szliśmy z Żydami. Po przejściu dwustu metrów Steinmetz zarządził, by Żydzi położyli się rzędem obok siebie na ziemi. Chciałbym wspomnieć teraz, że były tam jedynie kobiety i dzieci. Dzieci miały mniej więcej po dwanaście lat... Musiałem zastrzelić starą, ponad sześćdziesięcioletnią kobietę. Pamiętam, jak powiedziała mi coś o tym, bym zrobił to szybko... Obok mnie był policjant Koch... Musiał zastrzelić małego chłopca w wieku około dwunastu lat. Powiedziano nam wyraźnie, by trzymać lufę pistoletu dwadzieścia centymetrów od głowy. Najwyraźniej Koch tak nie zrobił, gdyż zanim opuściliśmy miejsce egzekucji, inni koledzy śmiali się ze mnie, ponieważ kawałki mózgu dziecka zabrudziły mi rękaw i nadal tam były. Kiedy zapytałem, dlaczego się śmieje, Koch odparł, wskazując na mózg na moim rękawie: "To mózg mojego Żydka". Mówił to z wyraźną dumą... (D.J., Goldhagen, op. cit., s. 203.)
Biłgorajskie Stowarzyszenie Kulturalne im. I. B. Singera zorganizowało obchody tej rocznicy. Ze strony stowarzyszenia byli obecni prezes zarządu stowarzyszenia prof. Paweł Śpiewak, członek zarządu Artur Bara oraz członek stowarzyszenia Krzysztof Szewd. Samorząd reprezentowali Burmistrz Roman Dziura, Zastępca Burmistrza Ireneusz Wilczyński, Przewodniczący Rady Miejskiej Andrzej Jerzy Lefanowicz, dyrektor Liceum Stanisław Kowalczyk, odznaczona nagroda im. Mikulskich Gabriela Gorzandt oraz mieszkańcy miasta i gminy. Specjalnym gościem był Rabin Galicji Edgar Glock.
Pierwsza część uroczystości odbyła się pod pomnikiem, gdzie okolicznościowe przemówienie wygłosił Rabin, Burmistrz Józefowa oraz prof. Paweł Śpiewak. Pod pomnikiem modlił się Rabin Glock. Zgromadzeni złożyli kwiaty i zapalili znicze. Następnie zebrani udali się w miejsce masowych mordów. Rabin Glock położył żydowskim zwyczajem kamień, przywieziony przez Artura Bara z Instytutu Yad Vashem w Jerozolimie. Kolejnym etapem była wizyta w Józefowskiej Synagodze oraz na cmentarzu żydowskim. Zebrani zadeklarowali, że uroczystość przyjmie cykliczny, doroczny charakter.